ΘΟΥΚΥΔΙΔΗΣ: (Μέρος Β’)

 

Θουκυδίδης: Το μέτρο της αντικειμενικότητας (Μέρος Β’)

Ο Θουκυδίδης προσεγγίζει με μεγάλη επιφυλακτικότητα το ζήτημα της αξιολόγησης των προσώπων και της εκάστοτε πολιτικής κατάστασης

Βαγγέλης Στεργιόπουλος:

Η αναμφισβήτητη θέληση του Θουκυδίδη να είναι στο μέτρο του δυνατού αντικειμενικός, χωρίς μεροληπτικά κριτήρια και προκαταλήψεις, φανερώνεται στη μεγάλη επιφυλακτικότητα με την οποία προσεγγίζει το ζήτημα της αξιολόγησης των προσώπων και της εκάστοτε πολιτικής κατάστασης. Χαρακτηριστική επί του θέματος αυτού είναι η στάση του απέναντι στον Περικλή: στο δεύτερο βιβλίο των Ιστοριών του (2.65) προβαίνει στη διαπίστωση ότι η αθηναϊκή πολιτεία της εποχής του Περικλή ήταν κατ’ όνομα μόνο δημοκρατία, ενώ στην πραγματικότητα τελούσε υπό την εξουσία του πρώτου της πολίτη, του ικανότερου ανθρώπου (εγίγνετο τε λόγω μεν δημοκρατία, έργω δε υπό του πρώτου ανδρός αρχή).

Αντίστοιχη, μετρημένη στάση παρατηρούμε από πλευράς του (βιβλίο Ιστοριών Θ, 8.97) και στο θέμα της πολιτειακής μεταρρύθμισης του 411 π.Χ., η οποία οδήγησε στην κατάργηση της διαβόητης Αρχής των Τετρακοσίων και στην εγκαθίδρυση ενός μετριοπαθούς πολιτεύματος, ενός φρόνιμου συνδυασμού της δημοκρατίας και της ολιγαρχίας, όπως το χαρακτηρίζει ο ίδιος (μετρία γαρ η τε ες τους ολίγους και τους πολλούς ξύγκρασις εγένετο).

Όσον αφορά τώρα τον τόπο όπου είχε εγκατασταθεί ο Θουκυδίδης κατά τη διάρκεια της εικοσαετούς εξορίας του, μετά την ατυχή για τους Αθηναίους έκβαση των πολεμικών επιχειρήσεων στην Αμφίπολη το 424 π.Χ., μόνο εικασίες μπορούμε να κάνουμε. Κατά την επικρατέστερη εκδοχή, παρέμεινε στο κτήμα που είχε στη Σκαπτή Ύλη, στη μεταλλευτική περιοχή απέναντι από τη Θάσο, τουλάχιστον για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα. Η υπόθεση αυτή είναι ευλογοφανής, καθώς με τον εν λόγω τόπο τον συνέδεαν και η καταγωγή και η ακίνητη περιουσία του (ο ίδιος ο Θουκυδίδης αναφέρει ότι εκμεταλλευόταν τα ορυχεία χρυσού που υπήρχαν εκεί).

Εξάλλου, από το Βίο Θουκυδίδου που συνέγραψε ο αρχαίος βιογράφος Μαρκελλίνος πληροφορούμαστε πως ο περιπατητικός φιλόσοφος Πραξιφάνης περιελάμβανε τον κορυφαίο ιστορικό της αρχαιότητας μεταξύ των προσωπικοτήτων εκείνων που είχε συγκεντρώσει στην αυλή του ο φιλότεχνος μακεδόνας βασιλιάς Αρχέλαος Α’.

Άλλη μια φορά, η σημαντικότερη και πλέον ασφαλής πληροφορία για ένα μεγάλο κεφάλαιο της ζωής του Θουκυδίδη, εν προκειμένω για τον πολύχρονο εκτοπισμό του, απαντά στο ίδιο το έργο του. Ειδικότερα, στο λεγόμενο δεύτερο προοίμιο (βιβλίο Ιστοριών Ε, 5.26) ο μέγας ιστορικός αναφέρει ότι η εξορία τον ωφέλησε στην εργασία του, καθώς του επέτρεψε –ταξιδεύοντας όπως μπορούμε να υποθέσουμε– να σχετιστεί και με τις δύο παρατάξεις –ιδίως με τους Πελοποννησίους– και να παρακολουθήσει έτσι με ηρεμία τα γεγονότα (και ξυνέβη μοι φεύγειν την εμαυτού έτη είκοσι μετά την ες Αμφίπολιν στρατηγίαν, και γενομένω παρ’ αμφοτέροις τοις πράγμασι, και ουχ ήσσον τοις Πελοποννησίων διά την φυγήν, καθ’ ησυχίαν τι αυτών μάλλον αισθέσθαι).